MUSTAFA GÜNGÖRÜN SİZLER İÇİN TASARLADIĞI SÜPER DERS WEB SİTESİ HADİ KOLAY GELSİN

ÜNİTE I : SAĞLIK KAVRAMI

Sağlık : Ruhen , bedenen , sosyal , kültürel ve ekonomik açıdan tam anlamıyla iyi

olma haline sağlık denir.

Hastalık : Vücudumuzdaki doku , organ yada sistemlerden bir yada birkaçının

fizyolojik açıdan görevini tam anlamıyla yerine getirememesine hastalık

denir .

Sakatlık : Vücudun gözle görülen yada görülmeyen organ veya organlardan birinde

doğuştan yada sonradan meydana gelen fonksiyon kaybına sakatlık denir .

Fizyoloji : Organizma yapısının ( doku – organ - sistem ) görevini inceler .

W.H.O ( World Health Organization ) : 1948 yılında kuruldu 166 ülke üye

Ölüm Olaylarının Nedenleri : Yaş , cinsiyet ve sebebe göre ( kaza , doğal afetler , cinayetler , savaşlar , salgın hastalıklar , uyuşturucular vb. ) sıralanabilir .

Sağlık ölçülebilir bir kavram mıdır ?neden ?

Sağlıkla ilgili her türlü işlemin düzenli bir şekilde kayıt altına alınmasından dolayı sağlık ölçülebilir bir kavramdır .

Sağlık Düzeyini Gösteren Ölçütler : Ana ölüm hızı , Çocuk ölüm hızı , Kaba ölüm hızı ,

Kaba doğum hızı , Kişi başına yapılan sağlık harcamaları

Nüfus Artış Oranı

Kişi ve toplum açısından bir ülkeninde sağlık düzeyini gösteren ölçütler nelerdir ?

a) Sağlığın korunması , sürdürülmesi ve geliştirilmesi için yapılan harcamalar

b) Hasta olanların tedavisi için yapılan harcamalar ,

c) Hastalık sonrasında yapılan rehabilite için yapılan harcamalar

Vektör : İnsanlara hastalık etkenini bulaştıran küçük canlılara vektör denir . Bit , pire , kene vb.

Zoonoz : İnsanlarda ve hayvanlarda ortak görülen hastalıklara denir . Brusella , kuduz vb.

Patojen : Hastalık yapan mikroorganizmalara denir .

SAĞLIĞIMIZI ETKİLEYEN ETMENLER

ÇEVRESEL ETMENLER BÜNYESEL ETMENLER

Biyolojik Etmenler Genetiksel Etmenler

( polidaktili )

Fiziksel Etmenler Hormonal Etmenler

( bayanda sakal )

Kimyasal Etmenler Metabolizmal Etmenler

( böbrek taşı )

Psikolojik Etmenler

Sosyal , kültürel ve ekonomik Etmenler

Temel Madde Eksiklikleri ( vitamin vb. )

BİYOLOJİK ETMENLER

Mikroorganizmal etmenler ( bakteri , virüs )

Vektörler ( eklem bacaklılar , kemiriciler , zoonozlar )

Bitkiler

Hayvanlar ve insanlar

Hayvansal ve bitkisel besinler

FİZİKSEL ETMENLER

Hava

Işık , ısı

Radyasyon

Çevre şartları ( gürültü , çöp , doğal atıklar , ilaçlar vb. )

Sağlık Hizmetleri ; Kişi , aile ve toplumların sağlıklarının korunması , devam ettirilmesi , geliştirilmesi hasta olanların tedavi edilmesi ve tedavi edilenlerin rehabilite edilmeleri için yapılan çalışmaların tümüne Sağlık Hizmetleri denir .

SAĞLIK HİZMETLERİ

Koruyucu Sağlık Hizmetleri Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri Rehabilitasyon Sağlık Hizmetleri

(Esenlendirme , Rahata kavuşturma )

Çevreye yönelik Birinci basamak Tedavi Edici

Koruyucu Sağlık Sağlık Hizmetleri

Kişiye yönelik Hizmetleri

Koruyucu Sağlık (Mühendislik,

Hizmetleri Belediyeler vb. ) İkinci basamak Tedavi Edici

Sağlık Hizmetleri

Birincil Koruyucu

Sağlık Hizmetleri Üçüncü basamak Tedavi Edici

İkincil Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Sağlık Hizmetleri

Üçüncül Koruyucu

Sağlık Hizmetleri

Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ;

Birincil Koruma : Hasta olmadan kişinin bilinçlendirilmesi ( aile planlaması , yeterli ve dengeli

beslenme , bağışıklılık kazandırma ( aşı ) , erken teşhis )

İkincil Koruma : Hastalık belirtileri ortaya çıkarken hastalığın tedavisinin yapılması .

( Kansere yakalanmadan önce önlemini almak )

Üçüncül Koruma : Hastalığın olumsuz sonuçlarını sınırlandırmak ve kalıcı etkisini önlemek

( fizik tedavi , karantina )

Tedavi edici sağlık hizmetleri ;

Birinci Basamak Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri : Ayakta yada evde tedavi yöntemleri

( Sağlık ocakları , Sağlık kabinleri vb. )

İkinci Basamak Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri : Yataklı servislerde tedavi yöntemi

( Hastaneler )

Üçüncü Basamak Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri : Gelişmiş tedavilerin kullanıldığı yöntemler ( üniversite has. , onkoloji (kanser) has. , sonotoryum (verem) has. vb. )

Özel bir dalda uzmanlaşmış sağlık personeline ve gelişmiş araç- gereçlerin bulunduğu kuruluşlardır.

murat

kaya

9*h

161

ÜNİTE II : SAĞLIKLI HAYATIN TEMELİ

Temizlik : Vücuda dışarıdan gelen mikrop yada gereksiz maddelerle vücudun kendi oluşturduğu artık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması işlemine temizlik denir .

Hijyen : Konu ile ilgili olarak belirlenmiş temizlik kuralları .

Temizliğin insana sağladığı başlıca yararlar :

Zararlı mikroplar ve parazitlerden korunmayı ;

Hastalıklara karşı dirençli olmayı ;

Vücudumuzdaki organ ve sistemlerin normal çalışmasını ;

Kişinin kendi çevresinde sevilip sayılmasını ;

Kişinin iş yaşamında tertipli , düzenli ve başarılı olmasını ;

Kişinin kendine güveninin artmasını sağlar .

Başlıca Temizlik Uygulamaları :

El ve tırnak temizliği

Yüz , boyun ve koltuk altı temizliği

Saç temizliği

Ayak temizliği

Genital bölge ( Üreme organı ) temizliği

Tuvalet alışkanlığı

Banyo yapma ve giyecek temizliği

Sıcak suyun rahatlatıcı etkisi , soğuk suyunda uyarıcı etkisi vardır . Bundan dolayı duş alırken suyun ne soğuk nede sıcak olmaması yani ılık olması gereklidir .

Sağlıklı giyinmede giyeceklerimizde aranan temel özellikler :

Mevsimlik kıyafetler olmasına dikkat etmek .

Vücudun gelişimini engellememeli

Deride ( cildimizde ) olumsuz etki yaratmamalı

Ekonomik olmalı

Sağlıklı hayatın korumasında uyulması gereken başlıca ilkeler :

Bağışıklama

Erken tanı

Yeterli ve dengeli beslenme

Aile planlaması

Sağlık ile ilgili harcamalar

AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI

Ağzı oluşturan yapılar ; dişler , diş etleri , damak , yanak , dil ve dudaklardır .

Oluşan dişler ; süt dişleri

kalıcı dişler

Dişi oluşturan kısımlar ( dıştan içe doğru ) ;

Mine ; dişin en sert kısmı

Dentin ( fil dişi ) ; kemik kısım

Pulpa ; diş özü

Diş formülü ; ( 2-1-2-3 ) X 4

Kesici dişler 8 tane

Köpek dişleri 4 tane

Küçük azılar 8 tane

Büyük azılar 12 tane

Diş Çürümelerini Oluşturan Etmenler ;

Diş plağının oluşması

Şekerli ve asitli besinlerin alınması

Dişin yapısı ve tükürüğün özelliği

Dengesiz ve yetersiz beslenme

Dişlerin zorlanması ( sert cisimlerin kırılması , sivri uçlu maddelerle dişin karıştırılması

Diş eti rahatsızlıkları ;

Gingivit , diş etinin iltihaplanması

Skorbüt ( iskorbüt ) , diş etlerinde kanamalar

Aft , diş eti , yanakta , dilde ve damakta oluşan ağrılı küçük yaralar

Pamukçuk , ağızda oluşan mantarlar

Not : Diş çürüğü ve diş etlerinde oluşan hastalıkların önlemi alınmaz ise diğer sistemlere de yansır .

ÜSYE’ nin önlemi alınmasa orta kulağın iltihaplanmasına böbreğin iltihaplanmasına ( nefrit ) neden olur .

Diş fırçalanmasında dikkat edilecek noktalar ;

3 yaşından itibaren diş fırçalama alışkanlığı kazandırılmalıdır .

Her öğünden sonra diş fırçalanmalıdır .

Diş fırçalama süresi ortalama 3 dakika olmalıdır .

Diş fırçalamalar diş etine doğru yapılmalıdır

ÜNİTE III : BÜYÜME , GELİŞME VE RUH SAĞLIĞI

Büyüme : Vücudun kütle ve hacmindeki artışına büyüme denir .

Gelişme : Vücuttaki doku ve organların yapı ve özelliklerinden oluşan biyolojik değişmeler sonucu işlevlerini tam olarak yapabilecek duruma gelmesine gelişme denir .

Olgunlaşma : Doku ve organların normal işlevlerini yapabilmesini sağlayan biyolojik değişmelere olgunlaşma denir .

Öğrenme : Zamanla geliştirilen bilgi ve bilgiler bütününü kavrama öğrenme denir .

Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler :

Genetik

Hormonal

Beslenme

Fiziki Çevre

Hormonal :

STH ( Somototropin ) : > develik , < cücelik meydana gelir

FSH ( Folikül Uyarıcı Hormon ) : ♀ yumurta oluşumunu ve östrojen hormonu salgılar ,

♂ er bezlerinin gelişmesini ve spermlerin oluşmasını sağlar

TSH ( Troit Uyarıcı Hormon ) : Tiroksin ( metabolizma hızını düzenler ) ve Kalsitalin

( Kalsiyum ve fosfat metabolizmasını düzenler ) salgılar

Beslenme :

Büyüme ve gelişme sırasında ; hücresel artışın sağlanması , yaralanan bölgelerin iyileştirilmesi

( onarılması ) , ölen hücrelerin yenilenmesi gibi olaylarla gerçekleşir .

Bu olgular gerçekleşirken enerjinin kullanılması ve üretilmesi gerekir , enerji ise besinlerin yeteri kadar alınmasında sağlanır .

Fiziki Çevre :

Su , ışın ( X ) , iklim , ilaçlar , kimyasallar , doğal olaylar , kişisel ve çevresel temizlik, atıklar , bedensel ve zihinsel yorgunluk , eğitim ( askeri ) spor , annenin gebeliği sırasında yaşamış olduğu tüm olumsuzluklar

Büyüme ve gelişme Dönemleri :

1- Bebeklik Dönemi : 0 – 12 aylar ( 0 – 52 hafta ) arasındaki dönemi kapsar

A- Yeni doğan dönem : 0 – 4 haftalık ( 1 aylık dönem ) arasındaki dönem

B- Yeni doğan sonrası dönem : 5 – 52 haftalık (1 – 12 aylık ) arasındaki dönem

2- Çocukluk dönemi : 1 – 6 yaşları arasındaki dönemi kapsar

1- Özerklik ( temizlik eğitimi – anal ) dönemi : 1 – 3 yaşları arasındaki dönem

2- Oyun ( okul öncesi , fallik ) dönemi : 3 – 6 yaşları arasındaki dönem

3- Okul çağı dönemi : 6 – 11 yaşları arasındaki dönemi kapsar

4- Ergenlik ( bulûğ , delikanlılık ) dönemi : 12 – 21 yaşları arasındaki dönemi kapsar

a) Erken ergenlik : 12 – 15 yaşları arasındaki dönem

b) Tam ergenlik : 15 – 18 yaşları arasındaki dönem

c) Geç ergenlik : 18 – 21 yaşları arasındaki dönem

5- Yetişkinlik dönemi : 21 – 65 yaşları arasındaki dönemi kapsar

6- Yaşlılık dönemi : 65 yaş ve sonrası dönemi kapsar

Ergenlik döneminde ; vücudun büyümesi , ruhsal ve cinsel olgunlaşmanın en hızlı olduğu dönemdir Bu dönemde kızlar erkeklere göre ortalama 2 yıl önce başlar .

Bu dönemde kişiler yaşıtları ile karşılaştırılmamalıdır .

Ergenlik döneminde bireyler ; çelişkiler içindedir , karasızdırlar , güvensizdirler ,

idealist’lerdir , duygusaldırlar , hırçındırlar , otoriteye karşı gelme gibi olgular içerisindedirler

Erken ergenlik : İkincil cinsellik tamamlanır .Otoriteye karşı gelmeler başlar .

Tam ergenlik : Üreme sistemi son şeklini alarak görevini yerine getirir . Fiziksel görüntüleri ile

ilgili sorunlar yaşanabilir .

Geç ergenlik : Olgunlaşma dönemi de denir . hayatta karşılaştığı olaylara olgunlukla ve sağduyu

ile yaklaşır .

ERGENLİK DÖNEMİNDE GÖRÜLEN FİZİKİ DEĞİŞMELER
ERKEKLERDE	KIZLARDA
Kaslar fazla gelişir. Omuzlar gelişir. Gırtlark çıkıntısı belilerek gırtlark gelişir. Ses kalınlaşır. Meni ( er suyu ) gelmeye başlar. Deri kalınlaşır. Davranışlar sertleşir. Sakal bıyık çıkmaya başlar. Tesis ve penis büyür.	Kaslar daha az gelişir. Göğüsler, kalçalar büyür ve gelişir. Gırtlark az gelişir. Ses incelir. Adet kanaması başlar. Deri incelir. Davranışlar ılımlıdır.
Her iki cinste ortak görülen fiziki değişmeler
Karşı cinse ilgi artar. Giyim ve kuşama özen artar. Yüzde sivilceler çıkmaya başlar. Cinsel organlar bölgesi ve koltuk altı kıllanır.

RUH SAĞLIĞI

Ruh sağlığı :İnsanın kendi kendisiyle ve çevresi ile sürekli olarak uyumlu ve dengeli olmasıdır .

Psikiyatri ( Ruh hekimliği ) : Ruhsal rahatsızlıkları her yönü ile ele alıp insanların ruhsal

rahatsızlılarından korunmasını ve hastaların tedavisini sağlayan tıp dalıdır .

Psikoloji ( Ruh bilimi ) :Sağlıklı insanların ruh sağlığını ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır .

Psikoterapi : Doktor ile hastanın karşılıklı görüşlerine psikoterapi denir

Ruh Sağlığını Etkileyen Faktörler

Ruh Sağlığını Etkileyen Kişisel Faktörler

Kişinin yaşı

Kişinin cinsiyeti

Kişinin alışkanlıkları

Kişinin mesleği

Kişinin medeni durumu

Kişinin beden sağlığı

Ruh Sağlığını Etkileyen Çevresel Faktörler :

Aile durumu

Sosyal , kültürel ve ekonomik durum

Özel zorlayıcı durumlar ( doğal afetler , savaş , göçler , salgın hastalıklar , töre vb. )

Ruh Sağlığının Korunması :

Birincil koruyucu ruh sağlığı hizmetleri :Ruh sağlığının bozulmasını önlemek ( kişinin sevdiği ve zamanını iyi değerlendirebildiği her türlü yöntemler .

İkincil koruyucu ruh sağlığı hizmetleri : Ruh sağlığının bozulması durumunda zaman geçirmeden tedavi yoluna gidilmesi .( ilaç ve psikoterapi )

Üçüncül koruyucu ruh sağlığı hizmetleri : Ruh sağlığı tedavisi yapılmış kişinin toplumsal yaşama uyum sağlaması , topluma kazandırılması hizmetlerinin uygulanmasıdır . ( rehabilitasyon )

ÜNİTE IV : SAĞLIĞA ZARALI ALIŞKANLIKLAR

Sigara : Tütün bitkisinin ince kağıda sarılarak hazırlana sağlığa zararlı bir nesne .

Alkol : Dezenfektan olarak kullanılan kimyasal bileşiklerdir .

Kolonya , parfüm , antifiriz , ispirto , rakı , şarap , etil alkol , metil alkol , butil alkol

Uyuşturucu madde : Vücuda alındığında sakinleştirici etkisi olan , çevresel uyartılara karşı duyarlılığı azaltan , yok eden yada artıran keyif verici maddelerdir .

Bağımlılık : Keyif verici bazı maddelerin kişilerin kendilerine zarar vermelerine rağmen sürekli kullanılması durumudur .

Madde bağımlılığı : İnsanda gevşeme , rahatlama , keyif ve vurdum duymazlık yaratan ; ağız , burun yada damar yolu ile vücuda alınan ; alınmadığında yoksunluk belirtileri yaratan çeşitli kimyasal maddelere olan bağımlılığa madde bağımlılığı denir .

Fiziksel ( bedensel ) bağımlılık : Sağlığa zarar veren maddeler vücuda alınmadığında fiziksel olarak yoksunluk belirtileri görülür , bu maddelerin alma zorunluluğunun duyulmasına

fiziksel ( bedensel ) bağımlılık denir .

Psikolojik ( ruhsal )bağımlılık : Sağlığa zarar veren maddeler vücuda alınmadığında fiziksel bir yorgunluk belirtisi görülmeden , kullanmak için yalnızca kuvvetli bir istek duyulmasına

psikolojik ( ruhsal ) bağımlılık denir .

Aktif içicilik : Sağlığa zararlı maddelerin ( tütün ve tütün türevlerinin ) vücut içine farklı yollarla alınması

Pasif içicilik : Tütün ve tütün türevlerini vücuda almadığı halde , kullanılan ortam içerisinde bulunarak zararlı madde dumanının solunmasına pasif içicilik ( duman altı olma )denir .

Bağımlılık ;

Sigara Bağımlılığı

Alkol Bağımlılığı

Uyuşturucu Madde Bağımlılığı

Tütün ve Tütün Türevlerinin Zaraları :

Solunum Sistemine ; bronşit , astım , akciğer

Sindirim sistemine ; gastrit , ülser

Dolaşım sistemine ; tansiyon düzensizlikleri , damar sertliği

Üreme sistemine ; ♀ ovumların yavaş çalışmasına , ♂sperm üretimine ve sperm hareketlerini yavaşlamasına , prostat kanseri

SİGARA ;

Hücrelerin yenilenme yeteneğini ve hızını azaltarak yaşlanmayı hızlandıran , yaşam sürecini % 40 azaltan kısacası intiharın ağır şeklisidir .Kişiye ve çevreye ekonomik zararlarda vermektedir .

Halka açık yerlerde sigara içilmemesi 4207 sayılı yasa ile yasaklanmış olup içenler 324 YTL para cezası ile cezalandırılacaklardır .

ALKOL ;

İçildikten kısa bir süre sonra kana karışan zararlı bir tür içecektir .

½ litre alkol 20 ile 24 saatte vücuttan dışarı atılır .

Alkolün Etkileri ;

Geçici Etkileri

İlerleyici Etkileri

Geçici Etkileri

Mide ; mide asit salgısını artırarak gastrit ve ülser oluşumunu başlatır

Pankreas ; pankreasta kist oluşumunu başlatır

Deri ; kan damarlarının genişlemesinden dolayı cildin kızarması

Akciğer ; alkolün bir kısmı soluk ile dışarı atıldığından akciğer yoğun çalışır

Böbrekler ; alkolün bir kısmı da boşaltımla dışarı atıldığından böbrekler yoğun çalışır

Kalp ve damar ; kalbin çalışma hızı yavaşlar , damarlar genişler , metabolizma hızı yavaşlar

Sinir sistemi ; denetim organı olan beynin etkileri azalır , denge bozulur ( beyincik )

Not : Tüketilen besinlerin tat ve kokularının birlikte hissedilmesine lezzet denir .

İlerleyici Etkileri

Beyinde etkileri ;unutkanlık ve hafıza kaybına

karar vermede güçlük

şiddete yönelme

halisilasyonlar görmeler

uyku bozukluğu

Duyu organlarında ;görme bozuklukları

işitme bozuklukları

denge kaybı

lezzet olgusunun kaybolması

Kasların ; tepki süresi uzar

kontroller zorlaşır ( titreme )

kaslarda kramplar

Solunum ; solunum hızı düşer

Kalp ; kalp atışlarında düzensizlikler

damarların genişlemesi

ısı kaybı

İnsanları Alkol Bağımlılığına Götüren Nedenler ;

Büyüklere özenme

Alkolün etkilerini merak etme

Arkadaş önerileri

Yanlış bilgilenme ( böbrek taşı düşürmesi )

Büyüklük olgusunu kanıtlama

Yalnızlığı bastırma

Farklı duyguları bastırma

Madde Bağımlılığı

Uyuşturucu maddelerinin ;

Uyuşturucu etkisi

Yatıştırıcı ( rahatlatıcı ) etkisi

Uyarıcı etkisi

Uyuşturucu Maddelerin Etkileri ;

Vücuda ilk alındığında : gevşeme , rahatlatma , vurdum duymazlık

Kısa süreli bağımlılıkta ; kramplar , titreme , çarpıntı , uyku düzensizliği , kusma , korkma bayılma

Sürekli bağımlılıkta ; bünye zayıflar , vücut direnci düşer , fiziksel güç azalır

Uyuşturucu madde Bağımlılığının Aşamaları

Etken ( uyuşturucu maddenin türü )

Aracı ( çevresel faktörler )

Konak ( kişisel özellikler )

Bedensel tedavi sırasında verilen uyuşturucu madde türevleri ilaçlarının doktor kontrolünde kullanılması

Bireylerin çevreleri ile aşırı serbest veya baskı altında tutulmaları , çıkarların gözetilmesi , uyuşturucu madde kullanımın ayrıcalık olarak düşünülmesi

Amaçsız güçlüklere göğüs geremeyen ve sorumsuz , doyumsuz , sosyal yönleri zayıf, tatlı gelen yasaklar , aşırı güven – güvensizlik , umutsuz gibi özelliklere sahip kişiler daha çabuk uyuşturucu maddelere bağımlılık kazanabilirler

Uyuşturucu madde bağımlılığı ; kullanılan maddeye ve kullanılan kişiye göre farklılık gösterir

Alışma Dönemi ; tam bir bağımlılık gelişmez

Doyma Dönemi ; kullanılan miktar yeteri gelmez

Düşkünlük Dönemi ; Tedavi zamanı geçmek üzeredir .Aşırı düşkünlükte tedavi çok zorlaşır .

Alkol ve madde bağımlılığının olumsuz yönleri ;

Kişinin problemleri ile baş etmesinde bir çözüm yolu olmayıp tersine problemlerin artmasına neden olur .

Sigara , Alkol ve Uyuşturucu madde bağımlılığından kurtulabilmek için ;

Alışkanlıkları bırakma kararı vermesi , istekli ve kararlı ( sabırlı )olması gereklidir .

Alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığından kurtulabilmek amaçlı özel sağlık kuruluşu olan AMATEM ( Alkol ve Madde Bağımlılığı Araştırma Tedavi ve Eğitim Merkezi ) kurulmuştur .

ÜNİTE V : AİLE HAYATI , PLANLANMASI VE ANA ÇOCUK SAĞLIĞI

Çekirdek aile : Anne , baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan , toplumları oluşturan en küçük topluluğa aile ( çekirdek aile ) denir .

Geniş aile : Anne , baba , çocuklarının eş ve çocukları ile anne babanın kardeşlerini de

bulundurabilen aile tipine geniş aile denir .

Biyolojik bir birim olmanın yanında sosyal bir kurum olan aile hayatında ;

* Çocukların nerede ve nasıl yetişeceği ,

* Kadınla erkeğin hakları , görevleri ve sorumluluklarının neler olacağı ,

* Mirasın kimlerle ve nasıl bölüşüleceği , toplumlara göre belirlenmiş kurallara bağlıdır .

Yukarıda sayılan bu kurallar toplumun örf ve adetleri , dini , ahlaki ve hukuki düzenlemeleriyle ortaya konmuştur .

Evliliğe etkisi olan faktörler

1- Kişilerin yaşı

2- Fiziksel olgunluk

3- Sosyal ve ekonomik olgunluk

4- Kişilerin öğrenim durumu

5- ♂ için askerlik

Aile hayatına etki eden faktörler

Ekonomik durum

Sosyal durum

Eğitim durum

Sevgi , saygı ve hoş görü durumu

Aile planlaması : Anne babaların ekonomik ve sosyal durumları ile kişisel isteklerine göre çocuk sayılarını ayarlamaları ; istemedikleri zaman çocuk yapmamalarına aile planlaması denir .

Coitus İnteraptus ; geri çekme

NOT : Sağlıklı gebelik ( hamilelik ) yaş aralığı < 18 , 35 > olmalıdır

Ana ( anne ) : Çocuk sahibi olan kadın . AÇS ( Ana Çocuk Sağlığı hizmetleri )

Anne çocuk sağlığı hizmetleri

1- Gebelik

2- Doğum

3- Loğusalık – emziklik

Gebelik dönemi

1- Döllenme ; ♂üreme hücresi ile ♀ üreme hücresinin birleşmesidir .

2- Embriyonun oluşması ; Döllenmiş olan yumurtanın (zigotun) gelişmesi sırasındaki ilk 8 haftalık dönemini kapsar

3- Fetüs gelişmesi ; 9. haftadan doğumun gerçekleşinceye kadar geçen süreyi kapsar .(Bu dönemin başlangıcından itibaren embriyo insan görünümünü alarak fetüs denilen yapıya bürünür .)

NOT : Normal gebelik dönemi 280 gün yada 40 hafta yada 9 ay 10 gündür

Gebelik süreci;

Gebeliğin belirtileri

Gebelik dönemindeki bakım

Gebelik dönemindeki sorunlar

Tıbbi Düşük ( kürtaj ) : Tehlikeli durumlarda gebeliğin hekim tarafından sonlandırılması

Prematüre ; 40 haftadan önce doğanlara denir .

Postmatür ; 40 haftadan sonra doğanlara denir .

Loğusalık ; doğumdan sonraki ilk 6 haftayı kapsayan dönemdir .

Emziklik ; doğumdan sonraki ilk 6 ayı kapsayan dönemdir .

Loğusalık – emziklik döneminde bakım : Doğum yolu rahim iltihaplanması , loğusalık humması

yüksek nabız , ateş ile kendini gösterir . ( toplumda albastı olarak bilinen bu rahatsızlığı batıl inançlarla yani kırmızı örtme yada şerbet içirilmesi ile bu rahatsızlığın geçirileceği sanılır .)

Çocuk sağlığının evreleri

1- Büyüme ve gelişme

2- Çocuk bakımı

3- Çocuk beslenmesi

4- Aşılama

Not ; Türkiye standartlarına göre normal doğum ağırlığı 3 – 3.5 kg , boy uzunluğu ise 50 -52 cm

dolaylarındadır .

Çocuk Bakımı ; En önemli unsur temizliktir . Bazı doğuştan olan hastalıkların erken tedavisi içinde önemlidir ( Kalça çıkığı ; kundaklamama )

Çocuk Beslenmesi ; Bebeğin ilk 6 ay kesinlikle anne sütü ile beslenmesi gereklidir .(özel durumlar)

Anne sütünün faydaları ;

A) Çocuğa faydaları ; Çocuk bütün besin maddelerini anne sütünden karşılar

Çocuğun bağışıklık sistemini güçlendirir

Çocuğun bağırsak sistemini düzenler

B) Anneye faydaları ; Gebelik sürecinde oluşan kiloların verilmesini kolaylaştırır

Doğum sırasında zarar gören kısımların kolay iyileşmesini sağlar

Meme kanseri görülme riskini azaltır

Ekonomiktir

Aşılama ;

Antikor ;Vücudun her çeşit mikroba karşı özel olarak ürettiği savunma maddelerine denir

Aşı ; Hastalık yapma yetenekleri azaltılmış yada yok edilmiş mikroplar veya onların zararlı maddelerini içeren bir çözeltidir .

Aşılar ; sağlam kişilere verilerek vücudun o mikroplara karşı antikor üretmesini sağlayıp bağışıklılık kazanmasını sağlar .( Bağışıklılık sistemini kuvvetlendirir )

Tüberküloz ( verem ) ( BCG ) Enjeksiyon Çocuk felci ( polio ) Ağızdan

Difteri

Boğmaca ( DBT ) Enjeksiyon

Tetanos

Çocuklarda görülen bazı sağlık sorunları ;

1- Yüksek ateş : Normal vücut sıcaklığı 36.5 ºC dir .Bu sıcaklığın 37.5 ºC ’nin üzerine çıkması yüksek ateş başlangıcı demektir .

1- Koltuk altı ve kasıklarda ; 36.5 ºC

2- Ağızda ; 37 ºC

3- Makatta ; 37.5 ºC

Ateşi düşürebilmek için alın ;

Koltuk altı ve kasıklar soğuk su yada sirke yada alkolle batırılmış bezle kompres yapılarak ateş düşürülmeye çalışılır .

İnatçı ateşlerde çocuk ılık su ile boyundan aşağıya duş aldırılır .

Ateş düşürücü şurup ve fitillerde kullanılır

2- İshal : Bazı bağırsak enfeksiyonlarından yada çeşitli nedenlerden dolayı vücudun dışkı ile aşırı su kaybetmesidir .Vücudun su dengesini koruyabilmek için bol sulu besinler ve sıvı içecekler alınmalıdır .

3- Zatürree ( pnomoni ): Üst solunum enfeksiyonlarının ilerlemiş halidir

4- Pamukçuk : Dilde , damakta ve yanakta oluşan , beyaz noktacıklar şeklindeki bir mantar hastalığıdır .

5-Doğmalık hastalıklar : Annenin gebeliği sırasında bebeği etkileyen genler yada dış etmeler nedeni ile meydana gelen hastalıklardır .( yarık dudak ( tavşan ağzı ) , yarık damak ( kurt ağzı ) , hemofili , kalça çıkığı , inmemiş testis , kol ve bacaklardaki şekil bozuklukları , iç organlardaki eksiklik , fazlalık yada yerlerindeki değişiklik vb. )

6-Kan uyuşmazlığı : ( ♀ Rh ^- , ♂ Rh ⁺ ve bebek Rh ⁺ şartları gerçekleşir ise )

Göbek bağından fetüsün alyuvarları ( Rh antijenleri ) çeşitli nedenlerden anne kanına geçer . Bu alyuvarlar anne kanının bebeğin kanına karşı antikor ( anti-Rh ) üretmesine neden olur . Bu antikorlar fetüse geçerek fetüsün alyuvarlarını paçalar ( hemolize ederler ) . Parçalanan alyuvarlardan çıkan sarı renkli boya maddesi ( bilirubin ) fetüsün vücuduna yayılarak bebekte kansızlığa ( alyuvar azalmasına ) , sarılığa ve beyin hücrelerinde birikerek sinir sistemine zarar verebilir . Bilirubin düzeyi ölçümü yüksek çıkarsa bebeğin kanı değiştirilir .

Bu durumdaki bir anneye kan uyuşmazlığının ikinci bebekte etkili olmaması için doğumdan sonraki 72 saat içinde özel bir iğne yapılır .

7- Sarılık :

Yeni doğan döneminde görülen sarılık normal ve normal olmayan sarılık olmak üzere iki çeşittir .

B) Fizyolojik ( Normal ) sarılık ; Normal zamanda doğan bebeklerin kanındaki alyuvarlar

( kırmızı kan hücreleri ) normal alyuvarlardan farklıdır . Doğumdan sonra yeni doğanın kanındaki alyuvarlar parçalanır ve yerine yeni alyuvarlar yapılır . Parçalanan alyuvarlardan çıkan

bilirubin ( safra pigmenti ) denilen madde ( karaciğerden salgılanan ve bilirubinin vücuttan atılmasında etkili olan enzimin yetersiz olmasına bağlı olarak ) derinin ve göz beyazının sararmasına neden olur . Buna fizyolojik sarılık denir .

A) Normal olmayan sarılık ; Kan uyuşmazlığından yada bazı hastalıklarda görülür . Bebek 1 – 2 gün içerisinde sararır . Sarılık 15 günden uzun sürer bebek emmeyi bırakır ve yazıflarsa tehlikeli olabilir . Kan değişimi söz konusu olabilir . Bebekte zeka yönünden kalıcı izler bırakır .

NOT : Fizyolojik sarılık doğumdan sonra ilk 15 gün içerisinde gerçekleşir .

ÜNİTE VI : BULAŞICI HASTALIKLARLA İLGİLİ TEMEL İLKELER

HASTALIĞA NEDEN OLAN ETMENLER

ÇEVRESEL ETMENLER BÜNYESEL ETMENLER

Biyolojik Etmenler Genetiksel Etmenler

( mikroorganizmalar,vektörler,mantarlar,parazitler vb.) ( hemofili,renk k.)

Fiziksel Etmenler Hormonal Etmenler

( su(içme-kullanma),çöp,ısı,ışık,kazalar,doğal afetler,çarpma vb.) ( devlik,cücelik,guatr )

Kimyasal Etmenler Metabolizmal Etmenler

( zehirli m., hormonlar ,gereksiz kul. İlaçlar vb.) ( diyabet , tansiyon vb.)

Psikolojik Etmenler

( ruhsal ve duygusal )

Temel Madde Eksiklikleri

( protein,vitamin,minareller )

Sosyokültürel ve ekonomik Etmenler

( Toplumdaki bazı gelenek ve görenekler ör.kundaklamak,sarılık için sarı örtmek vb.)

Hastalık : Hücre , doku yada organların işleyişlerinin bozulmasına veya çalışamaz

duruma gelmesine hastalık denir.

Hastalık etkeni : Her canlı kendine özgü yaşamını sürdürebilmek ve neslinin devamını sağlayabilmek için üremektedir .İnsan vücudunda yaşayan başka canlıların amacıda budur .

Bundan dolayı ; insanı konak olarak kullanıp onda hastalık yapan bakteri , virüs ,mantar parazit gibi organizmalara hastalık etkeni denir .

Enfeksiyon hastalıklar : Fiziksel belirtiler gösteren hastalıklara denir .

( burun akması,ateş,öksürük,halsizlik ishal,kusma, vb. )

Enfeksiyon : Mikroorganizmaların herhangi bir yolla vücuda girip yerleşerek hastalık

belirtisi ortaya çıkarmadan çoğalmasıdır .

Konak : Bir hastalık etkeninin yerleşip üzerinde yaşadığı canlıya konak denir .

Taşıyıcı : Hastalık belirtisi göstermeden hastalık etkenini vücudunda taşıyan bireylere

taşıyıcı denir .

Vücut Direnci =V.D

Hastalık Etkeni = H.E

V.D = H.E Hastalık oluşmaz

V.D > H.E Hastalık oluşmaz

V.D < H.E Hastalık oluşur

Kuluçka süresi :Hastalık etkenlerinin vücuda girmesiyle hastalık belirtilerinin ortaya çıkması

arasında geçen zamana kuluçka süresi denir

Bulaşma (bulaştırma ) süresi :Hastalık etkeninin çevreye yayılarak başka bir insana geçebildiği

(bulaşabildiği) zaman aralığına bulaşma ( bulaştırma )süresi denir.

Salgın hastalık :Toplumdaki bireyler arasında giderek yayılma eğilimi gösteren bulaşıcı

hastalıklara salgın hastalılar denir .

Önemli hastalık :Bazı hastalıklar , bazı toplumlarda daha çok görülerek fazla ölümlere ve sakatlıklara yol açar .Böyle hastalıklara önemli hastalıklar denir .

Endemik hastalık :Bir toplumda , önemli bir hastalık her yıl belli bir miktarda görülüyorsa bu hastalıklara endemik hastalıklar denir Bu duruma da endemi denir .

Epidemi :Bir hastalık , bir toplumda her zamankinden daha fazla oranda görülüyorsa bu

duruma da epidemi denir .

Bir canlıda enfeksiyon oluşabilmesi için ;

1-Bulaşıcı hastalık etkenini bulunduran kaynak ( verici )

2-Bulaşıcı hastalık etkenini başkalarına ileten bulaşma yolu ( taşınma )

3-Bulaşıcı hastalık etkeni vücuduna bulaşan sağlam kişi ( alıcı )

Verici – taşınma – alıcı ilişkisine bulaşıcı hastalık (enfeksiyon ) zinciri denir .

Çeşitli bulaşıcı hastalıkların kaynakları ;

İnsanlar , evcil yabani yada eklem bacaklı hayvanlar , bitkiler , su ,toprak,farklı cansız maddeler vb.

Bulaşma :Hastalık etkeninin çeşitli yollardan sağlam kişilere geçmesine bulaşma , bu

geçişte etmenin izlediği yola da bulaşma yolu denir .

Hastalığın Bulaşma Yolu :

Doğrudan (aracısız ) bulaşma : kan , hapşırma , ısırma , öksürme , cinsel ilişki , deri ile temas

Dolaylı ( aracılı ) bulaşma : Vektörler , eşyalar , hava , su

Bazı hastalıkların kuluçka süresi ve kaynakları

Hastalık Kuluçka Süresi Kaynak

Kolera 6 – 48 saat Enfekte insan

Sıtma 72 saat Enfekte insan

Tifo 7 – 25 gün Hasta ve taşıyıcı insan

Veba 1 – 4 gün Kemirici hayvanlar

Kızamık 7 – 21 gün

Dizanteri 7 – 48 saat

Grip 1 – 7 gün

Su çiçeği 8 – 20 gün

Kızamıkçık 10 – 21 gün

Bulaşıcı sarılık 10 – 50 gün

Kabakulak 12 – 35 gün

Tüberküloz (verem ) Enfekte insan , sığır

Kuduz Enfekte insan., kuduz hayvan

Tetanos Toprak , paslı maddeler

Şark çıbanı Tatarcık sineği

Tifüs Bit , pire

BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA YOLLARI

Kaynağa Yönelik BulaşmaYollarına Yönelik Kişiye Yönelik

Önlemler Önlemler Önlemler

Doğrudan Bulaşma Dolaylı Bulaşma Bağışıklama ile Korunma

Yoluna Yönelik Yoluna Yönelik A- Doğal Bağışıklılık

Önlemler Önlemler B- Yapay Bağışıklılık

1- Aktif Bağışıklılık

2- Pasif Bağışıklılık

Erken Tanı ile Korunma

Beslenme ile Korunma

Aile Planlaması ile Korunma

Kişisel Temizlik ile Korunma

Sağlık Eğitimi ile Korunma

İlaçla Korunma

Kaynağa Yönelik Önlemler ;

Kaynak ( hasta yada taşıyıcı olan ) insan ise ; hastalığın erken teşhisi ve tedavisi ile hastalığın etkeni kısa zamanda ortadan kaldırılmalıdır .

Kaynak hayvan ise ; hasta hayvan öldürülüp sönmemiş kireç kuyusuna atılmalıdır .

Kaynak ölmüş canlı ise ; ölmüş kaynak yakılarak yada sönmemiş kireç suyuna atılarak ortadan kaldırılmalıdır .

Kaynak cansız maddeler ise ; bu cansız maddeler insanlardan , yada insanlar bu cansız maddelerden uzak tutulmalıdır .

BULAŞMA YOLLARINA YÖNELİK ÖNLEMLER ;

Doğrudan Bulaşma Yoluna Yönelik Önlemler;

Cinsel ilişki ve hava ile bulaşan hastalıklardan korunma yollarını kapsar

Dolaylı Bulaşma Yoluna Yönelik Önlemler ;

Vektörlerle savaş , yiyecek ve içeceklerin açıkta bırakmama , tuvaletlerin ve giysilerin sağlık koşullarına uygunluğu , başkalarına ait özel eşyaların kullanılmaması ,su ( içme – kullanma ) kullanımının dikkatli yapılması , çiğ tüketilen meyve ve sebzelerin bol su ile yıkanması gibi yolları kapsar

Sağlam Kişiye Yönelik Önlemler ;

1- Bağışıklık ;

Doğal ( doğuştan kazanılan ) Bağışıklık : Genlerle ve anneden fetüse göbek kordonu ile geçen antikorlarla gerçekleşir

Yapay ( sonradan kazanılan ) Bağışıklık :

1-Aktif Bağışıklılık : Hastalığın geçirilmesi yada aşı ile gerçekleşir

2-Pasif Bağışıklılık : Serum yada gamaglabülinlerle gerçekleşir

2- İlaçla Korunma ;

3- Erken Tanı ;

4- Beslenme ( sağlıklı beslenme ;yeterli ve dengeli beslenme );

5- Aile Planlaması ;

6- Kişisel Temizlik ;

7- Sağlık Eğitimi ;

Not :Gamaglabülinler ; belirli bir hastalığa karşı bağışıklılık kazanmış bir canlının kan serumu yada bu serumdan elde edilen saf antikorlardır .

HASTA BAKIMI

Hastalıkların Tedavisi ;

İlaçla tedavi ( Kemoterapi )

Radyoaktif ışınla tedavi ( Radyo terapi )

Ameliyatla tedavi ( cerrahi mücadele )

Hastalığın tedavisi sırasında ;

Uygun ilaç kullanımına

Uygun dozda ve zamanında ilaç kullanımına

Gerektiği sürece ilaç kullanımına dikkat edilmelidir .

Hasta Odası ;

Hastanın dinlenebilmesi ve hastalığı kolay atlatabilmesi için gerekli bir ortamdır .

Hasta odası güneş gören , havalandırılan ve temiz tutulan bir ortam olmalıdır .Bu ortam hastayı bedenen ve ruhen rahatlatır . Hastaların , hastalıkları sırasında verilmiş olan bir diyet varsa kesinlikle uyulmalıdır .

Ateş ve nabız ;

Sağlıklı bir insanda ateş ölçümleri : 1- Koltuk altı ve kasıklarda ; 36.5 ºC

2- Ağızda ; 37 ºC

3- Makatta ; 37.5 ºC

Nabız ; Atardamarda hissedilen kalbin atış sayısıdır .Nabız ,el bileği , ayak bileği ,

şakak ve boyunda ölçülür .

BAZI YAŞ GRUPLARINA VE CİNSİYETE GÖRE NABIZ SAYILARI
YAŞ	CİNSİYET	NABIZ SAYISI ( DAKİKA )
YAŞ	CİNSİYET	EN AZ	ORTALAMA	EN FAZLA
YENİ DOĞAN	E - K	70	120	170
1	E - K	80	20	160
2	E - K	80	100	130
6	E - K	75	100	115
10	K E	70 65	80 85	110 105
12	K E	70 60	80 90	110 100
16	K E	60 50	80 70	100 90
16	K E	60 50	80 70	100 90
18	E - K	55	70	95

Tecrit ;

Kelime anlamı ile ; Hastanın yada hastalığı taşıyanın sağlam kişilerle temasının kesilmesi yada ayrılması .

Mikroplardan Arındırma ;

Bulaşıcı hastalığı olan kişiden çevresine yayılan patojen ( hastalık yapan ) mikropların yok edilerek başkalarına bulaşmasının önlenmesine dezenfeksiyon denir .

Dezenfeksiyon ile hastalıkların ortamdan arındırılması sağlanır .

Solunum Yolu : Ağız , burun , boğaz , bademcikler , ses telleri , geniz , soluk borusu , bronşlar , broşcuklar ve akciğerden oluşur .

Boğaz ve bademcikler iltihaplanabilir bu olaya üst solunum yolu enfeksiyonları ( ÜSYE )denir .

Üst solunum yolu enfeksiyonlarının belirtileri ;

Boğaz ağrısı , yüksek ateş , öksürük , baş ağrısı , burun akıntısı

küçük çocuklarda ; bulantı , kusma , karın ağrısı gibi belirtilerde gözlenebilir .

ÜSYE virüs mü yoksa bakteriyel mi olduğu boğaz kültürünün yapılması ile anlaşılır .Doktor tedavisini kültür sonucuna göre uygular .

ÜSYE zamanında tedavi edilmezse ilerleyerek orta kulak iltihabı , böbrek iltihabı ( nefrit ) ,

Zatürree ( pnomoni ) gibi hastalıklara neden olur .

Not : Beyin zarının iltihaplanmasına menenjit denir .

Ülkemizde Görülen Bazı Önemli Hastalıklar

Kızamık : Kızamık virüsünün yaptığı hastalıktır .Kuluçka süresi 7-21 gündür .

Belirtileri ; Ateş , nezle , öksürük , halsizlik , deride kızarıklıklar ve döküntüler

Tedavisi : Kesin tedavisi aşı

Kızamıkçık : Kızamıkçık virüsünün yaptığı hastalıktır .Kuluçka süresi 10-21 gündür .

Belirtileri : Hafif ateş , baş ağrısı , vücutta açık kırmızı lekeler . Yanak iç kısmında beyaz

lekeler ( koplik ) oluşur

Tedavisi : Kesin tedavisi aşı

Kızıl : Üst solunum yolarında yerleşen beta hemolitik streptekok bakterisinin yaptığı

hastalıktır . Kuluçka süresi 2- 10 gündür .

Belirtileri : Kusma , hafif ateş , dil , göğüs ve boyunda pembe-kırmızı lekeler

Tedavisi : Doktor kontrolünde gerçekleşen tedavidir .Aşısı henüz yoktur .

Suçiçeği : Bir çeşit virüs hastalığıdır

Belirtileri : Ateş , kaşıntı , kırmızı kabarcıklar .

Kabarcıklar 2-3 gün sonra su dolup patlar ve kabuklaşır .Döküntüler kaşınırsa

enfeksiyon kapıp iltihaplanır ve iz bırakabilir

Tedavisi : Doktor kontrolünde gerçekleşen tedavidir .

Boğmaca : Üst solunumda bakterilerin yaptığı bir hastalıktır .Kuluçka süresi 7-21 gündür Belirtileri : Kuru,keskin ve boğulma şeklinde öksürük,burun tıkanıklığı,halsizlik,iştahsızlık

Tedavisi : Kesin tedavisi aşı ( karma aşı DBT )

Difteri (kuş palazı) : Çubuk şeklinde bakterilerin ( basillus ) yol açtığı hastalık . Doğrudan

temas ,ağız ve burun akıntısı , mikroplanmış besinlerle boğazda,gırtlakta ,gözde ve deride bakterilerin yaptığı hastalıktır .Kuluçka süresi 1-10 gündür .

Belirtileri : Ateş , halsizlik , ağız ve burun akıntısı

Tedavisi : Kesin tedavisi aşı ( karma aşı DBT )

Çocuk felci : Beyin ve omuriliğe yerleşen ve felce neden olan bir virüs hastalığıdır.

Kuluçka süresi 5-35 gündür .

Belirtileri :Ateş , baş ve boyun ağrısı , bulantı , kaslarda gerilmeler , titremeler

Tedavisi : Kesin tedavisi aşı ( polio )

Zatürree ( pnomoni ) : ÜSYE yol açan mikropların akciğere kadar giderek akciğerleri

iltihaplandırmasıdır .

Soğuk hava ( V.D oldukça düşük olduğundan ) ve beslenme bozukluğu zatürreye yakalanma riskini yükseltir .

Zatürreye neden olan etmenler :Virüsler , bakteriler , mantarlar , bağırsak parazitleri , akciğere kaçan bazı cisimler , Taşıyıcı yada hasta kişilerin salyası yada tükürüğünün akciğerlere ulaşması ile oluşabilir .

Belirtileri : Yüksek ateş , öksürük , solunum güçlüğü , iştahsızlık , kaburgalar arasındaki

kaslarda çekilme , burun kanatlarının solunuma katılması

Zatürreden korunma için sağlıklı ( yeterli ve dengeli ) beslenmenin sağlanması gerekir .

Hastanın beslenmesine özen göstererek bol sıvı verilmeli,odasını temiz ,nemli ,tozsuz ve havadar olmasına özen gösterilmesi gerekir .

Not : Zatürree çocuk ve yaşlılarda daha ağır seyreder ( V.D zayıf olduğundan )

İshal : Vücudun dışkı ile aşırı su kaybetmesidir

İshalin başlıca nedenleri ; 1- Çeşitli yollarla mikroorganizmaların vücuda alınması

2- Bayatlamış besinlerin tüketilmesi

3- Yanlış beslenmeler

4- Bazı ilaçları ( antibiyotik ) yan etkileri

5- Bağırsak kurtları ve parazitlerden kaynaklı

6- Ani korku ve heyecan

Belirtileri : Ağız ve dilde kuruluk , halsizlik , huzursuzluk , idrar miktarının azalması , dalgınlık , nabız sayısının artarak sayılamaz duruma gelmesi , kilo kaybı , deri esnekliğini kaybetmesi .En önemli belirtisi derinin esnekliğini kaybetmesidir .Karın derisi iki parmak arasına sıkıştırılıp çekilerek bırakılır .Deri 2 saniyede eski durumuna dönerse hafif su kaybı , derinin eski durumuna dönmesi 2 sn fazla ise ağır su kaybı olduğu anlaşılır .

Hepatit :Virüslerin oluşturduğu ( viral ) , karaciğerde yaygın olarak iltihaba neden olan hastalıktır . Altı çeşidi mevcuttur . ( A , B , C , D , E , G ) En önemlileri Hepatit A ve Hepatit B ‘dir

Hepatit A Hepatit B

Hepatit A virüsünü taşıyan canlının dışkısı ile dışarı Hepatit B virüsü kan ve cinsel

atılan virüs su ve besinleri kirletir .Virüs taşıyan ilişki yolu ile bulaşır .

su ve besinler ağızdan alınması ile bulaşır .

Kuluçka süresi 15 – 45 gün 30 – 180 gün

Korunmanın en iyi yolu temizlik * Test edilmemiş kan ve kan ürünleri k.

* Tek kullanımlık enjektörler kullanmak

*Başkaların özel eşyalarını kullanmamak

( Jilet , diş fırçası )

*Tek eşliliğe önem vermek

Belirtileri : Derinin ve göz akının sararması , idrarın sararıp koyulaşması , halsizlik ,

iştahsızlık , bulantı , kusma ve karın ağrısı

Hepatit B dikkat edilmezse karaciğer kanseri ve siroza neden olabilir .

Hepatit B ’ye karşı vücudun aşı ile bağışıklılık kazandırılması sonucu bu hastalıktan korunmuş olunur . Hepatit B aşısı 3 doz olarak uygulanır 1.dozdan bir ay sonra 2. doz üçüncü doz ise ilk dozdan 6 ay sonra vurulur .

Verem( tüberküloz ) : Koch ( koh) bacillus denilen bir bakterinin oluşturduğu , hava yolu ile bulaşan bir hastalıktır .Bakteriler beyin zarlarında ( menenjit ) , böbreklerde ( nefrit ) ,

karın zarında , kemiklerde ve lenf bezlerinde yerleşip hastalık yapabilirler

Belirtileri : Halsizlik , yorgunluk , iştahsızlık , zayıflama , gece telemesi , hafif ateş , uzun

süren ve iyileşmeyen öksürük ( kanlı balgamda görülebilir )

Korunmanın kesin yolu aşıdır ( BCG ) . Doğumdan hemen sonra uygulanmalıdır .

Bağışıklılığın kontrolü içinde verem testi uygulanır .Bağışıklılık yetersiz ise 1. ve 5. sınıfta aşı tekrarlanır .

BCG ; Bacillus Calmette Guerin

Sıtma : Plazmodyum denilen parazitin neden olduğu ve çok çeşidi bulunan bulaşıcı bir hastalıktır . Plazmodyumlar insandan insana anofel türü sivrisineklerin dişileri tarafından bulaştırılır .

Belirtileri : Belirli aralılarla gelen ateş ve titreme nöbetleri , bulantı , kusma , ishal ,

eklem ve kas ağrıları , iştahsızlık , sarılık

Sıtmadan korunma iki aşamada gerçekleşir :

Birincil Koruma ; Hasta insanların teşhis ve tedavisi ile gerçekleşir .Burada dikkat edilmesi gereken ; tedavideki ilaçların uygun dozda ve gerekli süre alınmasına özen gösterilmesidir.

İkincil Koruma ; Sivrisineklerle yapılan mücadelelerdir .

Kuduz : Kuduz etkeni taşıyan bir tür virüs hastalığıdır .Kedi , köpek , keçi , koyun , inek , kurt , çakal , tilki , yarasa gibi hayvanlarla ve insanın sinir sistemine yerleşerek hastalık yapar.

Kuluçka süresi 2 – 6 haftadır .

Belirtileri : Halsizlik , kusma , baş ağrısı , ısırık yerinde çekilme , aşırı duyarlılık , 2 – 10

gün sonra yutma güçlüğü başlar ( bu nedenle hastalar sudan korkar )

Yutma güçlüğünden dolayı ; tükürüklerini yutamaz ve salyaları akar , hayal görme ve saldırganlık olur son dönemde felçler gelişerek hasta ölür .

Alınması gereken önlemler ; İlk iş olarak yar bol sabunlu su ile yıkanmalıdır ve zaman geçirmeden bir sağlık kuruluşuna baş vurulmalıdır .

Not : Evcil kedi ve köpekler zamanında aşılatılmalıdır.

Fregi ( sfiliz ) : Spiral bakterilerdir . ( Treponema pallidum ) Kaynağı sadece insan olan ve bakterilerin yaptığı bulaşıcı hastalıktır .

Kuluçka süresi 10 – 90 gündür

Bulaşma şekilleri : Cinsel ilişki , kan ve kan ürünleri , gebe anneden göbek kordonu ile bebeğe geçer

Belirtileri : Ateş , vücudun belirli yerlerinde yaralar , dalakta büyüme , saç dökülmesi ,

eklemlerde su toplaması

Tedavisi : Doktor kontrolünde ve antibiyotiklerle sağlanır .

Bel soğukluğu ( gonore ) : Diplokok ( küre ) bakterilerdir . ( Neisseria gonorrhoeae ) Sadece insanda hastalık yapan bir bakterinin yaptığı bulaşıcı hastalıktır.

Belirtileri : İdrar yolunda yanmalar , cerahatli akıntı

Tedavisi : Doktor kontrolünde ve antibiyotiklerle sağlanır .

AIDS : HIV ( Humane Immune Virus )

( İnsanda Bağışıklılık Yetmezliği Virüsü )

AIDS ( Acquired Immune Deficiencyn Syndrom )

( Kazanılmış Bağışıklılık Yetmezliği Sendromu )

HIV virüsünün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır .

Bulaşma şekilleri : Cinsel ilişki , kan ve kan ürünleri , gebe anneden göbek kordonu ile bebeğe geçer

AIDS hastalığının bulaşmasını engellemek için başlıca uyulması gereken kurallar vardır :

Tek kullanımlık enjektör ve iğne kullanmak

Kan ve kan ürünlerinin sağlam belgesinin olması

Sağlık personelinin aletlerini , manikür , pedikür aletlerinin sterilize edilerek

kullanmak

Başaksının jilet , traş bıçağı , diş fırçası vb. kullanmamak

Tek eşliliğe özen göstermek

Eş cinsel ilişkide bulunmamak

Parazit Hastalıklar : Üzerinde yaşadığı canlıya zarar veren canlılara parazit ; parazitlerin yaptıkları yada bulaştırdıkları hastalıklara paraziter hastalıklar denir .

Parazitler ;

İç Parazit ; kıl kurdu , şerit ( tenya ) , kancalı kurt

Dış Parazit ; bit , pire , kene

Bağırsak paraziti ve diğer parazitlerden kurtulmak için ;

1- Kişisel ve besin maddelerinin temizliğine uymak .

2- Tuvalet kullanma ve alışkanlığına özen göstermek

3- temiz suları kullanmak

4-Parazitli çocuklarla , diğer çocukları yatırmamak ve bütün aileyi tedavi

etmektir .

ÜNİTE VII : KAZALAR VE İLK YARDIM

İlk yardım : Kazalar , yaralanmalar ve hayatı tehlikeye düşüren beklenmedik

hastalıklarda sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar kişi yada kişilerin hayatını korumak sağlık durumlarının kötüye gitmesini önlemek veya hayatta kalabilmeleri için mevcut imkanlarda yapılan pratik tıbbi uygulamalardır .

İlk yardımda çabukluk ve bilinçli müdahale , hayat kurtarmanın önceliklerindendir

İlk yardımın amaçları ;

Hayatın korunmasını ve sürdürülmesini sağlamak

Olumsuz durumun daha kötüye gitmesini engellemek

İyileştirmeyi kolaylaştırmak

İlk yardım ; kazanın yada rahatsızlığın olduğu yerde başlar , sağlık kuruluşuna sevki sırasında devam eder , tıbbi acil tedavinin başlaması ile sona erer .

İlk yardım ilkeleri ; 3T ilkesi vardır

1- Teşhis

2- Tedavi

3- Taşıma

1- TEŞHİS ( TANI ) ; Hasta yada yaralının durumu öğrenilip belirti ve bulguların saptanıp durumun teşhis edilmesidir .

2- TEDAVİ ; Durumun gereği olan uygulamalar , zaman yitirmeden , telaşa kapılmadan ve zarar vermeden sakince yapılmalı . Hasta yada yaralı bulunduğu pozisyondan kurtarılıp organlarının normal çalışmasını sağlayacak pozisyon aldırılmalıdır . ( yapılan ilk yardım şekline göre en uygun olan yatırma pozisyonudur )

3- TAŞIMA ; En yakın sağlık merkezlerine bildirilip yardım istenmeli ( 112 ) Kişi yada kişiler güvenli bir yere taşınarak gerekli önlemler alınmalıdır . ( sel , yangı vb. )

İlk yardımın hedefleri ;

Paniği ve kalabalığı önleyerek hastanın solunumunu ve nabzını kontrol etmek

Kanama ve şok durumu varsa önlemek

Yara varsa yarayı dış etkilerden korumak

Vücut ısısını koruyacak önlemler almak

Hasta yada yaralının durumu hakkında ilgili kuruluşlara haber vermek ( 112 )

Türkiye standartları 4019 nolu yasaya göre ilk yardım çantasında bulundurulması gerekenler ;

Çantadaki malzemelerin listesi

İlk yardım kitabı + defter + kalem

Üçgen sargı ,elastik sargı ,

Gazlı bez , tampon gazlı bez

Yara bandı , flaster

Plastik örtü

Makas , çengelli iğne

El feneri

Önemli telefon numaraları

Kaza : Beklenmedik bir zamanda ve şekilde oluşan , yaralanmalara , can ve mal

kayıplarına neden olan olaylardır .

Kazalar gerçekleştikleri yere ve oluş biçimlerine ( kaza çeşitleri ) göre ;

Trafik kazaları

Ev kazaları ( yanıklar , zehirlenmeler , düşmeler , elektrik çarpmaları )

İş kazaları ( yer altıda , inşaatta , fabrikalarda )

Kitlesel kazalar ( deprem , fırtına , yangın sel , spor olayları )

Diğer kazalar ( uçak , tren , gemi , nükleer )

Kazalarda uygulanacak ilk yardımın anahtarı denilen kurallar ;

Hasta yada yaralının emniyeti sağlanıp telaşa kapılmadan ilk yardım uygulanmalı

Solunum durmuşsa yapay solunum yapılmalı

Nabız yoksa kalp masajı kapılmalı

Kanama varsa kanamayı durdurup yarayı dış etkilerden korumalı

Şoka engel olmalı

Kazazedeye moral verecek sözlerle yaklaşmalı

Kazazedenin giysisini duruma göre fazla çıkarmamalı

Kalabalığı engellemeli

Kazazedenin en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılması sağlanmalı

NOT : Tedavi işi doktorlara bırakılmalıdır .

Kazalardan Korunma ;

Kazalardan korunma , hastalıklardan korunma kadar önemlidir . İnsanların davranışları bilgisiz , sorumsuz , dikkatsiz ve kuralları çiğneyerek yapmaları kazaların temel nedenlerindendir .

Kazalardan korunmak için uyulması gereken başlıca ilkeler ;

Kazalardan korunmada temel ilkenin sürekli eğitim ve kontrol olduğu bilinmeli

İlk yardımı gerçekleştirirken kendi güvenliğimizi de sağlamalı

Kişiler ; görev ve sorumluluklarını bilmelidirler

Kişiler yapacakları iş ile ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalı

Çalışırken tüm dikkatlerin işe verilmesi sağlanmalı

İş yaparken koruyucu araç gereçleri kullanılması

İş yerlerinde konulan kurallara kesinlikle uyulmalı

Kaza yapma olasılığı olanlar ara sıra uyarılmalı

Organ kopmasında yapılması gerekenler ;

* Organın vücuttan koptuğu yer ve kopan organın ayrılma yeri yıkanmamalı yada farklı maddeler

( batikon – tentürdiyot , oksijenli su vb. ) kesinlikle sürülmemeli

* Kopan organın kurumamasına , donmamasına , kirlenmemesine , mikropla temas etmemesine ve

zedelenmemesine dikkat etmek

* Kopan organı soğuk bir ortamda ( 0 – 5 ºC ) koruyarak nakletmek

* Kopan organı koptuktan sonra en geç 6-8 saat içerisinde sağlık kuruluşuna ulaştırmak

Bilinç Kaybı : Kaza sonrasında insanın duyu organlarıyla algılamama yapamaması

durumuna bilinç kaybı denir .

Bilinç kaybının belirtileri : Çevresine anlamsız bakar , anlamsız sorular sorar , çevresel uyarılara

tepki vermez .

Bilinç kaybının nedenleri : Alkol koması , şeker koması , sara nöbetleri , beyin kanaması ve

bayılma gibi nedenler olabilir .

Şok ( sarsılma ) : Hücrelere çeşitli nedenlerden dolayı O₂ iletilmemesiyle hücre fonksiyonunun

Bozulmasıdır .

Şokun belirtileri : Nabız hızlıdır zor hissedilir , solunum hızlıdır , vücut terli ve soğuk , kişinin

rengi soluk , vücut hareketsiz ve şuur kapalıdır .

Şokun nedenleri : Kan kaybı , vücuttan aşırı su kaybı ( ishal , kusma , ileri derecede yanık )

Şiddetli ve uzun süreli ağrılar , kalp hastalıkları , ağır enfeksiyonlar

Şoklu hastaya uygulanacak ilk yardım :

Sırt üstü ve sert bir zemine yatırılmalı

Beyne kan gitmesi için baş kısım yatar gibi ve ayaklar yükseltilmelidir

Hastanın vücudunda kırık yada kanama olup olmadığına bakılır

Vücudunu sıkan kıyafetler gevşetilir

Soluk Durması : Solunum sisteminin O₂ alıp , CO₂ vermesi olayını yerine getirememesine

Soluk durması denir .

Not : Soluğun durup durmadığını tespit etmek için soğuk bir cismin ağız ve burun kısmına

yaklaştırılması ile tespit edilir .

Soluk durmasının belirtileri : Morarma , gözlerin fırlaması , ötme şeklinde seslerin çıkması

Soluk durmasının nedenleri : Solunun yolunun tıkanması ( yabancı cisim kaçması , dilin arkaya kaçması , solunum yolunun yaralanması vb. ) , solunum kaslarının felci , solunum sistemine sıvı yada gaz kaçması , kalp durması şok durumu yada elektrik çarpması gibi nedenler

Soluk durmasında yapılması gerekenler :

Vücudu sıkan kıyafetler gevşetilmelidir .

Suni solunum yapılmalıdır

Not : Normal ( klasik ) suni solunum bazen uygulanamaz ( çene kırığı , yüzde yaralanma yada zedelenme gibi nedenlerden kaynaklı )

Suni Solunum Çeşitleri ( yöntemleri ) ;

Ağızdan ağıza suni solunum ( klasik )

Diğer solunum çeşitleri ve teknikleri

Holger – Nielsen yöntemi

Silvester yöntemi

Schafer yöntemi

İV ( eve ) yöntemi

Asfiksif bebekte suni solunum

Holger – Nielsen yöntemi : Hastanın ciğerlerindeki havanın tam olarak boşaltılarak yeniden hava dolması için yapılır . Hasta yüzüstü yatırılır eller üst üste birleştirilir yüz yatar gibi ellerin üstüne konur . Solunum yaptıracak kişi hastanın baş kısmında bulunarak elleri açık ve baş parmaklar birbirine değecek şekilde hastanın kürek kemiklerinin üstüne koyarak göğüs kafesine yüklenerek ciğerlerindeki havayı boşaltır .Sonra dirseklerden tutup yukarı doğru çekip tekrar yerine koyar bu işlem 12 – 15 defa tekrarlanır . sf 146 , şekil 4

Silvester yöntemi : Bu yöntemde yüz üstü yapılır ( travma geçirmiş kişilere yapılır ) .

Hasta sırt üstü yatırılarak omuzlar yüksek cisimle desteklenir , başı geriye doğru gerdirilir , dili geriye kaçmasın diye tutulur , başı yana çevrilir suni solunumu yaptıracak kişi hastanın baş kısmında durarak hastanın kollarını göğsü üzerinde birleştirir .Hastanın dirseklerinden tutarak kollarını kendine doğru çekip sonra yere doğru bastırır .Akciğerlerin genişlemesi amacıyla bu hareketler dakikada 12 – 15 defa uygulanır . sf;147 şekil 5

Boğulma : Solunum organlarına su , her hangi bir sıvı yada gaz kaçması ile gerçekleşen

olaylara denir .

Boğulmalarda yapılacak ilk yardım ;

Su ile gerçekleşen boğulmalarda ; akciğere dolan su boşaltılır .

Islak kıyafetler çıkarılarak battaniyeye sarılır .

Cisim kaçması ile gerçekleşen boğulmalarda ; cisim hemen çıkarılır

Gaz ile gerçekleşen boğulmalarda ; kişi gaz bulunan ortam hemen çıkarılmalıdır .

Nabız ve solunum hemen kontrol edilir . Solunum durmuş ise suni solunum ; nabız durmuş ise

kalp masajı uygulanır .

Kalp durması : İki göğsün tam ortasına yani iman tahtası denilen kısma uygulanan basınç ile

gerçekleşir .

Kalp masajı yapılacak kazazede yetişkin ise ;

İman tahtasına bir elin avuç içi yerleştirilir diğer el çapraz olarak bu elin üzerine konur

( yani çift elle)

Omuz gücü ile göğüs kafesi 3- 4 cm esneyecek şekilde bir basınç uygulanır

Bu işlem dakikada ortalama 60 defa uygulanır .

Kalp masajı yapılacak kazazede çocuk ise ;

Kalp masajı tek elle , hafif kuvvette , göğüs kafesi 1 – 2 cm esneyecek şekilde ve dakikada ortalama 100 defa yapılmalıdır .

NOT : Kalp masajı suni solunum ile birlikte yapılacak ise aynı anda yapılmamalıdır .

1- Yetişkin ve çocukta uygulama : 2 defa suni solunum ( kurtarıcı nefes ) , 30 defa kalp masajı

( bası ) şeklinde sıra ile yapılmalıdır .

2- Bebekte uygulama : 5 defa suni solunum ( kurtarıcı nefes ) , 30 defa kalp masajı ( bası ) şeklinde sıra ile yapılmalıdır daha sonraki uygulamalarda ise 2 defa suni solunum

( kurtarıcı nefes ) , 30 defa kalp masajı ( bası ) uygulanmalıdır .

Suni solunum ve kalp masajı ne zamana kadar uygulanmalıdır ?

Kazazede hayata döndürülünceye kadar ,

İlk yardımı yapan kişi yoruluncaya kadar ,

İlk yardım ekibi gelinceye kadar yada sağlık kuruluşuna ulaşıncaya kadar suni solunum ve kalp masajı devam edilmelidir .

Yaralanma : Deri yada deri altı dokuların her hangi bir nedenle ( fiziksel , kimyasal yada radyasyon gibi ) bütünlüğünün bozulmasına yaralanma , bozuk kısmada yara denir .

Yaralar dört gruba ayrılır ;

Yarayı yapan etkene göre ; kesi yarası , silah yarası gibi

Görünümüne göre yara ; açık , kapalı ezik ve deri altı yara

Yaralanan organa göre ;

Patojen mikroorganizmalar tarafından kirlenmesine göre ; temiz , kirli ve şüpheli yara

Rivanol , tentirtiyot , batikon

Kanama : Çeşitli nedenlerden dolayı kanın damarlar dışına kanama denir .

Kanamalar ;

İç kanamalar

Dış kanamalar

Atardamar ( arter ) kanamaları

Toplardamar ( ven ) kanamaları

Kılcal damar ( kapiler ) kanamaları

Dış kanamalarda uygulanacak ilk yardım ; kanamanın miktarına ve kanayan organa göre değişir .

Yanık çeşitleri :

Kuru sıcaklıkta oluşan yanıklar ( ateş , soba , ütü , sıcak cisimlere temas vb. )

Nemli sıcaklıkta oluşan yanıklar ( sıcak su , buhar , farklı sıcak sıvılar )

Güneş yanıkları

İnsan vücudundaki yanıkların yüzdelerini hesaplamada kullanılan yöntem “ dokuzlar kuralı ” ile belirlenir .

Teskereci yöntemi ; Bir ilk yardımcı yaralının bacakları arasına geçerek diz altından tutar . Diğer ilk yardımcı ise kollarını yaralının koltuk altlarına geçirerek bileğinden tutar . İlk yardımcılar birlikte ayağa kalkarak yürürler .

YARALI TAŞIMA YÖNTEMLERİ

Geri geri taşıma ( Rauterk ) Yöntemi

İtfayeci yöntemi

Yaralıya destek olarak taşıma yöntemi

Sürünme ile taşıma yöntemi

Teskereci yöntemi

İki el üzerinde taşıma yöntemi

Dört el üzerinde taşıma ( altın beşik ) yöntemi

Üç kişi ile taşıma yöntemi

Battaniye ile taşıma yöntemi

İki kişi ile taşıma yöntemi

Dört kişi ile taşıma yöntemi

10- Sedye ile taşıma yöntemi

A) İki kişi ile taşıma yöntemi

B) Dört kiş i il